بیر صفحه کیتاب

سلام وعرض ادب حورمتلی دیلداشلاراموز
وقتینگیز خیر اولسون
بیر صفحه کیتاب دکتر رحمانی کیتابیندان تقدیم ایدیرم.

صفحه ۵۰  از کتاب  آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی:
دوبیتی های آذری که همان بایاتی هستنداز هفت هجا ساخته می شود.

در این قالب شعری گاهی کلمات جناس دار به کار می رود که به آن "جناس بایاتی سی » می گویند: بو باغلار خارا باغلار*
دوشنمیش خارا باغلار* اوستومده یار آغلاسین*
یاد آغلار خاراب آغلار

گاهی عاشیق ها در قالب بایاتی از هنر قفيل بند نیز بهره می جویند که به آن نفیل بند بایاتی می گویند: عزیزیم قارا ندیر*
قاش اوسته قارا ندير/
گونو گؤی ات قیرمیزی *
سومویو قارا ندیر ( قارپیز)

بر اساس تحقیق برخی ادیبان در فولکلور آذریهای کرکوک عراق، بایاتی های شش مصراعی هم به کار رفته است:
قاشلارین قاراسیندا *خط چکیب آراسیندا /

البلرین ملهم ائیله * سورت باغریم پاراسینا/

بیلمم نه علاج ائدیم *آیریلیق چاراسینا

در قالب دوبیتی نوعی شعر در ادبیات آذری به کار می رود که موضوع آن راجع به عزاداری برای مرده است، اما فرم آن مثل بایاتی است. این نوع شعر را آغي" می گویند. مثل:
آغاجدا خزل آغلار *دیبینده گؤزل آغلار/
اوغلو اؤلن آنالار*

سرگردان گزر آغلار /
بعضی از بایاتی ها در مفهوم نفرین کسی به کار می رود که به آن قارقیش (متضاد آلقیش) گفته می شود. مثل:
کؤینه گین گولو یانسین* اود دوشسون گولو یانسین/

سنی مندن ائده نی* آغزیندا دیلی یانسین/

برخی از آتالار سؤزو در قالب بایاتی سینه به سینه نقل شده است. مثل:
باغدا اریک واری ایدی* سالام علیک واری ایدی/
باغدان ارک قورتاردی*
سالام علیک قورتاردی
/
___________________
1 - حکیموف م. ی، خالقميزين دئییم لری و دویوملاری، معارف نشریاتی، باکی،، ۱۹۸۸، ص ۵۶
۲ - اؤزوموز، سؤزوموز، ائلچين، ولایت قولی اوف... ۱۹۹۳، ص ۱۹

منبع : کتاب دکتر صمد رحمانی
تهیه وتایپ: خانم شاملو
۱۴۰۱/۰۳/۳۱

ایکی صفحه کیتاب

سلام وعرض ادب حورمتلی شاعرلر.
ایکی صفحه دوکتور رحمانی کیتابیندان تقدیم ائدیرم.
گؤرگ کی بهره آپارانگیز

👇👇

آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی صفحه ۴۹
:👇
 دو بیتی های آذری که همان بایاتی هستند از هفت هجا ساخته می شود. بایاتی در ادبیات شفاهی مردم آذربایجان به ویژه در نوع لیریکی آن جایگاه ویژه ای دارد. این قالب معمولا با کلمات "عزیزیم"، "عزیزییم"، "من عاشیق"، "عاشیقم"، "من عاشیقم" شروع می شود.
عزیزیم قاندى اؤلدی*اودلارا یاندی اؤلدی/ آغاج آییلدی سیندی*ایگید اوتاندی اؤلدی/

 
عزیزییم داغ يئریدی *
مسکنین داغ یئریدی/
گؤردوم کی اوردا یوخسان*
 اوستومه داغ یئریدی/
من عاشیق پارچالاندی *نار دوشدو پارچالاندى/

یاریم كونلومو كؤکلر*
 گویا کی، تار چالیندی/
عاشیقم گونه قالدى *ائل گئتدی بینه قالدى

کرمین گؤروش چاغی*
 آخرت گونه قالدى/
من عاشیقم یاد الى*ياديوانه يا دلي/
 قبریم اود توتوب یانار*
 سنه دیسه یاد إلى
البته بایاتی با کلمات معمولی هم شروع می شود
مشگینین آغ آلماسی*دولودی باغ الماسی/

 قالدى قارداش گلنه*
 باجینین ساغالماسی/
ایمامزادا باغلاری*یاشیل دی یارپاغلاری/

 نذریمی قبول ائیله*
 یاندیریم چراغلاری/
بایاتینین آخیری* شوشه ساخلار چاخیری/

غم چکمه دلی کونلوم*
 یار سنون دی آخیری/
-------
صفحه  ۵۰ کتاب آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی:
👇
دراين قالب شعري  گاهی کلمات جناس 
دار به کار می رود که به آن "جناس بایاتی" می گویند: بو باغلار خارا باغلار*
دوشنمیش خارا باغلار/اوستومده یارآغلاسین*
یاد آغلار خاراب آغلار/ 

  گاهی عاشیق ها در قالب بایاتی از هنر قفيل بند نیز بهره می جویند که به آن قفيل بند بایاتی می گویند: عزیزیم قارا ندیر*
قاش اوسته قارا ندیر /گؤنو گؤی ات قیرمیزی* سومویو قارا ندیر ( قارپیز) 

بر اساس تحقیق برخی ادیبان در فولکلور آذری های کرکوک عراق، بایاتی های شش مصراعی هم به کار رفته است:
قاشلارین قاراسیندا *خط چکیب آراسیندا/ لبلرین ملهم ائیله* سورت باغریم پاراسینا/
بیلمم نه علاج ائدیم/ آیریلیق چاراسینا /

در قالب دوبیتی نوعی شعر در ادبیات آذری به کار می رود که موضوع آن راجع به عزاداری برای مرده است، اما فرم آن مثل بایاتی است. این نوع شعر را "آغی" می گویند. مثل: آغاجدا خزل آغلار*
دیبینده گؤزل آغلار/ اوغلو اؤلن آنالار*
سرگردان گزر آغلار/

 بعضی از بایاتی ها در مفهوم نفرین کسی به کار می رود که به آن قارقیش (متضاد آلقیش) گفته می شود. مثل:
کؤینه گین گولو یانسین* اود دوشسون گولو یانسین/
سنی مندن ائده نی* آغزیندا دیلی یانسین/
 برخی از آتالار سؤزو در قالب بایاتی سینه به سینه نقل شده است. مثل:
باغدا اریک واری ایدی *سالام علیک واری ایدی/ باغدان ارک قورتاردی*
سالام علیک قورتاردی/
__________________
1 - حکیموف م. ی، خالقميزين دئییم لری و دویوملاری، معارف نشریاتی، باکی،، ۱۹۸۸، ص ۵۶ - اؤزوموز، سؤزوموز، ائلچين، ولایت قولی اوف... ۱۹۹۳، ص۱۹

منبع: آموزش وزن،قافیه،بند،وقالبهای شعر آذربایجانی نوشته دکتر صمد رحمانی
تهیه وتایپ  :خانم شاملو ۱۴۰۱/۰۳/۰۳

سلام وعرض ادب وقتینگیز خیر،بیر صفحه کیتاب دکتر رحمانی کیتابیندان تقدیم ائدیرم.
بو صفحه لری کی یازورام  نئچه دفعه چک ادیرم کی دقیق دکتر رحمانی کیتابی متنی یازولا وامانتدارلوگ اولا.
اگر بیر ایرادی گورولدی ممنون اولارام اطلاع وئرنگیز.

۴۸ | آموزش وزن، قافیه، بند و قالبهای شهر آذربایجانی:

رباعی و دوبیتی که از چهار مصراع مرکب است و مصراع های اول و دوم و چهارم  به ضرورت باید همیشه به یک قافیه باشد. رباعی از قالب های مخصوص زبان فارسی است چگونگی ابداع آن افسانه ای نقل کرده اند. این قالب در شعر عربی از فارسی اقتباس شده ودر آن زبان رواجی نیافته است. چند رباعی از ابوالقاسم نباتی شاعر مشهور آذربایجان می خوانیم:

ای جان حزین بو ناله دن بیر  ال چک*قوی تونگو يئره پیاله دن بير ال چک/

 سیندیر قلمی، دواتین آغزین مهر ائت*
 بو هامی یالان مقاله دن بير ال چک/
ساقی! گتیر، او شرابی تؤک جامه گؤرگ *نئیلر او آجی دوا بو سرسامه گؤرک/
زاهد اونو ایچمز کی اولور آدی یامان* وئر بیرجه پیاله سن بو بد نامه گؤرک/

 دو بیتی در زبان ترکی در اوزان مختلف به کار می رود. نمونه ای از دوبیتی همین شاعر آذربایجانی می خوانیم: دور گل ای عشق کونول مولکونو بر باد قیلاق *عقلی یغمایا وئرک، شهر نو آباد قيلاق /گلگیلن سؤز بير ائدک، غیری آرادان گؤتورک* جانی جانانه وئرک، دهرده بیر آد قيلاق/
در ادبیات کلاسیک آذربایجان نوعی چهارپاره به نام " تويوق" به کار رفته است که شکل قافیه بندی آن مثل رباعی است اما بر وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن آمده است. چند تویوق از شاعر سترگ ادبیات کلاسیک آذربایجان قاضی برهان الدين می خوانیم:
از لده هر نه یازمیش ایسه بولور* گؤر ينه نی کی، گؤره جک گؤریور/ ایکی عالمده حقه شیغنمیشوز* تاختاميش نه اولا، یادا تیمور/
حقه شوکور قوچلارون دورانیدور*جمله عالم بو دمون حیرانیدور/ گون باتاردان گون توغان يئره دگین*
 عشق ارینون بیر نفس سیرانیدور/
یاخشی آنلادوم جهاندا وایه یوخ* یاردان اؤزگه بو خوماریم آیه یوخ/ ایکی عالمده امید سرور دورور*
آندان آیرو دخی هیچ سرمایه یوخ/
 شاعران آذربایجان در قالب دو بیتی چه به صورت بایاتی و چه در قالب های دیگر شعرهای زیادی سروده اند. دوبیتی های آذری که همان بایاتی هستند از هفت هجا ساخته می شود.
______
۱ - دیوان ترکی سید ابوالقاسم نباتی، تدوین ائدن: حسین محمد زادهی صدیق، انتشارات احرار، چاپ اول، ۱۳۷۲
ص ۳۶۱

ایککی صفحه کیتاب

تاری آدینان    سلام وعرض ادب وقتینگیز خیر                         بو گوْن ۱۴۰۱/۰۱/۲۵  گوْنی ،ایککی صفحه کیتاب دوکتر رحمانی کیتابیندن تقدیم ائدیرم:  صفحه ۴۳  -۴۴ آموزش وزن،قافیه،بندوقالبهای شعر آذربایجانی 
👇
قالب چهار مصراعيها ( دوردلوک لر):
این قالب شعری از رایج ترین نوع شعر در ادبیات آذربایجان است. در ادبیات کلاسیک آذربایجان این نوع بند در قالب مسمط مربع که به اختصار مربعات نامیده می شود به کار رفته است. قافیه در بند اول به صورت "آ - آ - آ - آ" و در بندهای بعدی به صورت "آ - آ - آ - ب" است. نمونه ای از اشعار فضولی پدر شعر آذربایجانی می خوانیم: 
 پریشان حالين اولدوم، سورمادین حال پریشانیم* غمیندن درده دوشدوم، قیلمادین تدبیر درمانین/
نه دیرسن، روز گاریم بؤيله می کئچسین، گوزل خانیم*
گؤزوم، جانیم، افنديم، ،سئودیگیم، دولتلي سلطانیم/
اسیر درد عشقین اولمادی، سندن وفا گؤرمن *
سنی هر قاندا گؤرسم، اهل دردی آشنا گؤرمن /وفاوآشناليق تركيني سندن رواگؤرمن* گؤزوم، جانیم، افنديم، ،سئودیگیم، دولتلي سلطانیم/
دیر هردم وفاسیز چرخ یاییندان منه بیر اوخ* کیمه شرح ائله ییم کیم، محنت و اندوه و دردیم چوخ/ سنه قالدی مروت، سندن اؤزگه بیر ده کیمسم يوخ* گوزوم، جانیم، افنديم، سئودیگیم، دولتلی سلطانیم/
فضولی شيوه ی احسانین ایستر بیر گداییندیر *دیریلدیکجه سنین کویین یولوندا خاک پاییندیر/ گرک اؤلدور، گرک قوی، حکم، حکمون رأی، رأییندیر*گؤزوم، جانیم، افندیم، سئودیگیم، دولتلی سلطانیم/
این نوع بند در اشکال زیر به کار می رود: ۱) آ-آ- آ - آ
این قالب به دلیل کمبود واژه های قافیه چندان به کار نمی رود. در جمهوری آذربایجان میکائیل مشفق در این قالب شعر ۱۵ بندی به نام "صابر او چون" سروده است و به همین جهت این قالب نیز با نام شاعر جوان ناکام گره خورده است. در میان شاعران ترکی سرای ایران مجموعه شعر "جوذام لی سارا" اثر دکتر سید محمد حسین مبین (م. شیمشک) از این لحاظ بسیار غنی است. شعری با موضوع گؤزللمه در این قالب از این پزشک بشر دوست و شاعر توانای ادبیات معاصر آذربایجان می خوانیم:                            نه يه بنزه دیم سنی من آنا*
چمنه، باغا، گوله، ریحانا/ نه یه بنزه دیم سنی من آنا*
بولاغا، چایا، سئله، عوممانا/
نه یه بنزه دیم سنی من آنا* 
اوره ک دولو بیر اولو وولقانا/
نه یه بنزه دیم سنی من آنا*
 آیا، اولدوزا، گونشه، دانا/
نه یه بنزه دیم سنی من آنا*شرفه، شانا، درین ایمانا/نه یه بنزه دیم سنی من آنا*
 بو زمانه ده دور و وجدانا/
 نه دئسم سنه آز اولار آنا*     سنی بنزه دیم فقط انسانا،فقط انسانا

ایکی صفحه(۴۰و ۴۱ )کیتاب " آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی " دکتر رحمانی کیتابیندان

سلاملار وقتینگیز خیر اولسون بو گؤن ۱۴۰۱/۰۱/۲۳ ایکی صفحه(۴۰و ۴۱  )کیتاب " آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی " دکتر رحمانی  کیتابیندان تقدیم ائدیرم تاری امیدینه بهره آپارانگیز    .     بیر نکته من مصراع لری علامت* مشخص ائدیمیشم کی معلوم اولا   👇👇👇
مثالی از ملمع ترکی - فارسی که منصوب به فضولی است، می خوانیم:
یک دم بیا و بنشین ای برگ روی سوسن *میمیرم از برایت سالوب منی گئدرسن/

 ای معدن لطافت ای گنج حسن آفت* جانها فدای راهت من گلمیشم گئدرسن /
بسیار جان بدادم تا آمدی به دستم*اکنون چه چاره سازم من آغلارام گولرسن /
 تو حاکمی و سلطان ما جمله بند فرمان *کس را سخن نباشد گر قانیمی تو کرسن/
در عشق تو فضولی هرلحظه زار و گریان*
    امروز روز لطف است گر الیمی توتارسان
-----------
سه مصراعي ها ( اوچک لر):
این قالب در شعر سنتی آذربایجان به کار نرفته است. در ادبیات عاشیقی به طور بسیار نادر شعر مثلث سروده شده است. در میان شاعران معاصر اولین بار جعفر جبارلی با آوردن یک مصراع تکراری در پایان هر بیت مثنوی شعر مثلث ساخته است، اما نوع مسمط مثلثی که در اصطلاح با عنوان مثلثات معروف است، در دورهی معاصر توسط میکائیل مشفق شاعر مغضوب رژیم استالینی ابداع شد. نظام قافیه بندی این نوع شعر به روش های زیر است:
۱- آ - آ– آ  ؛یک  مثال از ع. جميل  

 اینانديق، اینانیريق، سارسیلماز اینامیمیز  *     
    *بو تورپاغا، گونشه باغلیدیر الهامیمیز*
بو يولدا باش قويماغا سفربریک 
هامیمیز /

آرزولارین بئشیگی، من بیلیرم اورک دیر* آن مقدس آرزوموز یاخین بیر گله جکدیر*
ایئر اوزو بیر ابدی باهارلا گوله جکدیر*/

 گاهی بعد از هر بند یک لخت نیم مصراعی به طور تکراری به آخر آن اضافه می شود، که به آن مثلث مستزاد گفته می شود. مثالی از مروارید دلبازی با عنوان " ایلک محبت" می خوانیم: سحرین ایلک نغمه سیدیر *
کورپه لرین ایلک سسدیر* حیاتین خوش نفسیدیر* ایلک محبت/
 صافدير تزه دیر اینجه دیر*
بو داغداکی تر غنچه لر*
دریا کیمی دوشونجه دیر* ایلک محبت/
 اورکلرین ایلک او دودور*شمیمکلی  باز بولودود ور*
چشمه لردن آخان سودور*ایلک محبت /النينداکی ایلک ووقاردیر*عمره گلن ایلک باهاردير*
عملكردیر آرزولاردیر*ایلک محبت/
گونشلیدیر توفانلیدیر*وصالیدير
هجرانلیدير*
گاه ساکت گاه بورانلیدیر*
   ایلک محبت/
۲- آ-آ-ب؛
 مثل مثلث زیر از میکائیل مشفق با عنوان "آند اولسون": شاعرلرى قانادیندا بسله ین* انسانلارین حیاتینی سوسله ین*
اینجه روحلو ملکلره آند اولسون/ بوینونداکی دالغا دالغا تئللره*
 قاشلارینین آلتینداکی سئللره*
قلبينده کی ایستک لره آند اولسون/ گول اوزونده یئنی یئنی آچیلمیش*
خوش اییه سی اوره ییمه ساچیلمیش * قوخلادیغیم چیچکلره آند اولسون/
 قومرولارین یاتاغینی اوخشایان* پیشیک کیمی آیاغینی اوخشایان*
سالخيم سالخيم کولکلره آند اولسون/ بولودلاردان ایلدیریملار چاخدیران *گؤی اوزونده چراغبان لار یاخدیران*
آلا گوزلو شیمشک لره آند اولسون/ هپ سنین له گؤروشمکدیر دیله ییم* اوغوروندا گئجه گوندوز چکدیگیم*
زحمتلره امکلره آند اولسون/ گنجليیمه قاناد وئرن روح وئرن*
هر دقیقه آیری جلوه گؤسترن*
ال ایریشمز دیلک لره آند اولسون/ بو حیاتین فرقی یوخدور دنیزدن*
عيشه اونون اوزه رینده رقص ایدن* قانادلانان اورک لره آند اولسون/سن سن منیم حیاتیمین محوری*
سن سن منیم گنج عمرومون رهبری *
تاپیندیغیم فلک لره آند اولسون'/
_____
۱- دویغو یارپاقلاری، م. مشفق، آذر نشر باکی، ۱۹۶۵، ص ۳۱              منبع: کتاب آموزش وزن،قافیه،بند وقالب های شعر آذربایجانی نوشته دکتر رحمانی   تهیه کننده این مطلب: خانم شاملو

بیر صفحه کیتاب

بنام خدا  سلام وعرض ادب امروز ۱۸ فروردین ۱۴۰۱، یک مطلب از کتاب  آموزش وزن، قافیه، بند و قالب های شعر آذربایجانی نوشته دکتر صمد رحمانی  از صفحات ۳۲و ۳۳ تهیه نمودم که  تقدیم حضورتان می گردد:
بند واحد شعری است که دو یا چند مصراع را به هم پیوند داده، بین آنها وحدت موضوع و معنی به وجود می آورد. استاد محمد علی فرزانه در کتاب ارزشمند خود: "بدیعی ادبیات ترمین لرینه آچیقلامالار "بند را چنین تعریف می کند: "بند مجموعه ی دو یا چند مصراع است که بر اساس قافيه و یا شیوه ی بیان صدا و کلمات به هم پیوند می خورند".
"در ادبیات شفاهی و ادبیات مکتوب بندهای شعر رنگارنگ و گونه گون هستند. این تنوع تنها از تفاوت تعداد مصراعها حاصل نمی شود، بلکه از ویژگی های وزنی، قالب های شعری، نظام قافيه بندی مصاریع نیز ایجاد می شود. بند برای شعر انسجام ساختاری، وحدت موضوع، یکسانی وزن به وجود می آورد. "
بند نیز مثل اصطلاحات وزن و قافیه در تاریخ ادبیات دارای پیشینه ی مخصوص به خود است. به عبارت دیگر این اصطلاح از مراحل چندی گذر کرده است.
در ادبیات شفاهی قوشماهایی که در کتاب " دده قورقود" هست سابقه ی این اصطلاح را به پیش از اسلام می برد و در ادبیات مکتوب نیز ترجیع بندها، ترکیب بندهایی که در آثار فضولی و دیگران آمده است قدمت این واژه را به پیشینه ی شعر کلاسیک آذربایجان پیوند می دهد. در ادبیات معاصر آذربایجان نیز که پیوند تنگاتنگی با ادبیات غنی شفاهی و ادبیات کلاسیک مکتوب دارد، این اصطلاح ارزش خود را حفظ کرده و بر تنوع و رنگارنگی خود افزوده است. بند از لحاظ تعداد مصراع ها به انواع زیر قابل تقسیم است: ۲_دو مصراعيها ( ایکیلیک لر): این شکل بند می تواند به صورت های زیر ظاهر شود.
1) مثنوی ( قوشالیق): "در این شکل دو مصراع هم قافیه هستند. مثنوی شعری است با بیت های مصرع که هر بیت قافیه ی مستقل دارد. درون مایه ی آن، حماسی، اخلاقی، عاشقانه و عارفانه است. این قالب شعری مناسب ترین قالب برای بیان مطالب طولانی است." نظامی حگنجوی، عصار تبریزی، فضولی بغدادی، محمد باقر خلخالی، شکوهی مراغه ای و... از مثنوی سرایان مشهور
 ادبیات آذربایجان هستند.
مثنوی در ادبیات معاصر آذربایجان نیز از جایگاه والا برخوردار است. مشهورترین شاعران معاصر آذربایجان از استاد شهریار گرفته تا شاعران جوان امروزی مثنوی می سرایند. در جمهوری آذربایجان شاعران بلند آوازه از قبیل صمد وورغون، حسین جاوید و ... مثنوی های ارزشمندی در موضوع درام و ادبیات نمایشی خلق کرده اند.
این قالب در زبان فارسی پا گرفته است و در این زبان بیشتر از سایر زبانهای برادر؛ ترکی و عربی منظومه سروده شده است. مثنوی در ادبیات کلاسیک در وزن عروضی سروده شده است. نمونه ای از مثنوی تعلیمی رشید بیگ افنديف که به صورت حکایت به قلم آمده است می خوانیم:
قارقا و بالیق 
قارقا بیر چایدا بیر بالیق توندو
بیر آغاج اوسته قالدیریب اوددو. ایسته پیردی پئسین صفا ایله
دئدی بالیق اونا جفا ايله: 
- قارقا، قارقا !! سنین آتانلا آنان
معرفت صاحيبيدير... خیلی قانان. آغزینی قارقا آچماییب دئدی: – قو!
چکمه اونلاردان اؤترو سن قئيغو. - قارداشین هم باجین کیمی، بلکه
یوخدو بیر قارقا جم اولا اؤلکه. " قو! " - دئدی قارقا، وئردی بیر ده جواب.
گؤردو بالیق ایش اولدو ایندی خراب. 
دئدی: - هرچند جینسین اعلادير
هر بیری بی نظیر و همتادیر،
 سن اولارین ایچینده نادیرسن
هر ایشه آشیکاره قادیرسن
" قا! " - دندی قارقا صاف بوغازیندان
بالیغی سالدی سویا آغزیندان.

 مثنوی گاهی به صورت ساقی نامه سروده می شود که معمولا با خطاب به ساقی شروع می شود. مثل شروع شعر زیر از فضولی بغدادی:
ساقی کرم ائیله جام گزدیر 
توتما قدحی مدام گزدیر
دورانه چوخ اعتبار ائتمه 
گز دیر قدحی قرار قیلما
 در ادبیات معاصر مثنوی در وزن هجایی نیز سروده شده است. نمونه ای از مثنوی کریم مشروطه چی ( سؤنمز) را در وزن هجایی می خوانیم:
حیرت
ایکی  "من" یاشاییر منیم ایچیمده

 من لرین هره سى باشقا بیچیمده 
بو تصدیق ائدنی ،او انکار ائدیر
بونون داندیغینی، او اقرار ائدیر

منبع: آموزش وزن، قافیه،بند وقالبهای شعر آذربایجانی   نوشته دکتر صمد رحمانی

تهیه کننده: خانم شاملو   تاریخ۱۴۰۱/۰۱/۱۸

صفحه ۳۸ کتاب "آموزش وزن،قافیه،بند وقالب های شعر آذربایجانی نوشته دکتر صمد رحمانی خیاوی"

سلام وعرض ادب وقتتون بخیر ،در راستای درج مطلب از منبع معتبر در خصوص ادبیات صفحه ۳۸ کتاب "آموزش وزن،قافیه،بند وقالب های شعر آذربایجانی نوشته دکتر صمد رحمانی خیاوی" تقدیم حضورتان می گردد👇 غزل: شعری است حداقل پنج بیت که مصراع اول و مصراع های زوج آن هم قافیه است درون مایه ی غزل عاشقانه، عارفانه یا آمیزه ای از این دو است و یا مضمونی اجتماعی دارد.غزل در ادبیات آذربایجان از قرن هشتم رواج یافته و تا روزگار ما همواره از قالب های رایج شعر آذربایجانی بوده است. غزل در آغاز عاشقانه بوده است و با ظهور نسیمی برای بیان نکات عرفانی اجتماعی نیز به کار گرفته می شود. فضولی، واقف، راجی، صراف و ... از غزل سرایان برتر گذشته و شهریار، حبیب ساهر، علی آقا واحد، سلیمان رستم، و ... از غزل سرایان مشهور در زبان آذربایجانی معاصرند. غزلی از حبیب ساهر شاعر توانای معاصر می خوانیم.                          گل قانادلان گؤزه لیم رمزلی کیهانه گندک    *               قاپیسین آچدی نهایت، بشره ماوی فلک /                        ایندی کی اوچماغا آماده اولوب نوع بشر         *                   دونیا دوردوقجا، قارا يئرده سورونمک نه دئمک /            گؤی اوزوندن یئره گلمیش سه ملایک بیر گون   *            ایندی انسان اوچاراق، عرشیده جولان ائده جک/ بیزی سرخوش ائله مز، بیر ده يئرین آل شرابی* بو گئجه گل گؤزه لیم! آیدا قیزیل باده ایچک / آدم ائتمزدی یئره، بلکه اونون همسفری* اولماسایدی، او اوزون یولدا، گؤزل حوا تک/ قوی اریتسین بیزی، بیر موم کیمی کیهاندا گونش* اؤزونو یاندیرار اود گؤرسه، قارانلیقدا بؤجک /ایئر اوزو مونس اولان، خیمه دی وار اود - اوجاغی *سایه سالمیشدی، ازلدن اونا اول ماوی فلک .              
گاهی غزل حالت مشاعره پیدا کرده است. مثلا گروهی از شاعران با سرودن یک مصراع یا بیت غزلی را با هم سروده اند. مثل شعر زیر که شاعران مجلس الانس آن را ساخته اند:     ناتوان: کاش ازلدن گلمه دیم، ای فلک، دونیایه من* کمینه:گلدیگیم گوندن اسیرم بیر قورو سئودایه من/ فنا:وئرمیشم دیل باغلاییب حیف بیر وفاسیز دلبره* نورس: سالمیشام بالله بلاسیز باشیمی غوغایه من/ حسن: اهل عالمده، کونول نه صدق واردیر نه صفا *مخفی: مهرسیز دیرلر سراسر، کیمسه ده یوخدور وفا /طبیب: ایندی کی وار دوستلاردا حیله و کذب و ریا *عاشق: نه گؤریدیم حیله نی نه ده دوشیدیم وایه من   __________________
1 - لعلی میرزا علی خوان ملقب به شمس الحكما، دیوان لعلی حکیم، رداکتور: محمد على صفوت، ناشر: انجمن معارف آذربایجان، جلد اول، ۱۳۲۲، ص
۱۹۳ - ۱۹۴ بانان یاشیل( سئچیلمیش و یئنی تا پیلیش اثرلر)، حبیب ساهر، درله ین: رسول یونان، نشر افکار، تهران، چاپ اول ۱۳۸۸، ص۳۶۹     تهیه کننده   :  ائلیانا شاملو   ۱۹ فروردین ۱۴۰۱

بیر صفحه کیتاب

سلام وعرض ادب بو گؤن بو گؤزل مطلبی اوخوشام    دکتر صمدرحمانی      کیتابوندان، و بو گروها یولارام کی حرمتلی شاعرلر استفادا ائدلر      چوخ تشکر سیزدن        :ردیف کلمه یا کلماتی است که در آخر مصراع ها یا ابیات به طور اختیاری می آید ودرتلفظ ونوشتن ومعنی یکی است مثلاً در بیت زیر از میرزا حکیم لعلی : ائیلمه میشدیم صنما وصلیوه عادت گئجه لر  

    ایندی سنسیز منه برپادی قیامت گئجه لر
"گئجه لر " ردیف ،" عادت" و" قیامت" قافیه است.
ردیف می تواند بیش از یک کلمه وحتی بیش از یک جمله باشد . مثلا در بیت زیر از میرزا علی اکبرصابر:  اوغول منیمدیر اگر اوخوتمورام ال چکین   
ائیله مه یین دنگه سر اوخوتمورام ال چکبن
"اوخوتمورام ال چکین " ردیف، "اگر" و" دنگه سر"قافیه است.
اگر کلمه یا کلمات تکراری هم معنی نباشند،ردیف به شمار نمی آید بلکه آن ها قافیه هستند ودرعین حال جناس هم دارند.مثل :
اولدوز سایاراق گؤزله ميشم هرگئجه يارى
گئج گلمه ده دیر یاریئنه اولموش گئجه یاری
در این بیت "یاری" اول به معنی نصف شب و"یاری" دوم اسم معشوق است .پس کلمه یاری نمی تواند ردیف باشد. 

یازان   : ائلیانا شاملو  ۱۴۰۰/۱۲/۰۶